شیلات ایران

یکی از مهم‌ترین چالش‌های دوران جدید نیاز روبه رشد انسان به منابع غذایی است،این چالش به پاسخ‌های مختلفی منجر شده است که یکی از آن‌ها پرورش مصنوعی جانوران، و از جمله آب‌زیان است . در صنعت پرورش ماهی تغذیه مهم‌ترین عامل تعیین‌کننده است، زیرا 75- 50 درصد هزینه‌های این صنعت صرف تغذیه می‌شود، تغذیه مهم‌ترین عامل رشد و بقای آب‌زیان است، و نیز بسیاری از بیماری‌های آب‌زیان از سوء‌تغذیه ناشی می‌شود.

این مسأله به خصوص برای آب‌زیان گوشت‌خوار اهمیت بیش‌تری دارد، زیرا دست‌یابی به منابع پروتئینی جانوری به طوری که هزینه‌ تمام شده آن برای تولید‌کنندگان با صرفه اقتصادی همراه باشد امری مشکل، و اگر کیفیت منابع نیز در نظر گرفته شود تقریباً محال است. برای حل این معضل، دست‌اندکاران امر به سراغ منابع مختلفی رفته‌اند که برخی از آن‌ها محصولات جانبی کشتارگاه‌های دام‌های دیگر (خون، ضایعات گوشت و دیگر بازمانده‌های کشتار دام‌ها و پرندگان) و برخی نیز فرآورده‌هایی از گوشت جانوران غیرخوراکی برای انسان (پودر ماهی و پودر گوشت) هستند. اما در به‌کارگیری هر یک از این روش‌ها، مشکلاتی وجود دارد، و برای برخی از آن‌ها باید آن‌چنان هزینه سنگینی پرداخت که صرفه اقتصادی عملاً از میان می‌رود.

این مشکلات در نهایت موجب آن شده است که پرورش‌دهندگان جز غذاهای ارزان قیمت و بی‌کیفیت در بهترین حالت، و غذاهای تقلبی مدعی پروتیین بالا با قیمتی گران‌تر در بدترین حالت، گزینه دیگری نداشته باشند. از سوی دیگر بسیاری ازمواد ضروری و مفید در جیره‌های غذایی مصنوعی (دانسته یا ندانسته) جایی ندارد. از جمله مهم‌ترین این مواد رنگ‌دانه‌های کاروتنوییدی است، که در گیاهان عالی، میکرو‌الگ‌ها، و فیتوپلانکتون‌ها تولید می‌شود و گروه وسیعی از ترکیبات مهم بدن جانوران مانند آمینو‌اسیدهای ضروری، استرویید‌ها و ویتامین‌های A، D، E ، و K را می‌سازد. هم‌چنین این گروه از مواد نقش وسیعی در افزایش پاسخ ایمنی بدن، تولید مثل، رشد و بلوغ، و نیز اثر ضد اکسید‌کننده‌گی (antioxidant) دارد. این ماده در ترکیب با پروتیین‌ها مسؤول تولید بسیاری از رنگ‌های زرد تا قرمز، قهوه‌ای، سبز بنفش و آبی در جانوران است.

انسان سالیان سال، بدون آن که اطلاعی از رنگ‌دانه‌های کاروتنوییدی و ویژه‌گی‌های با ارزش آن داشته باشد، و بی‌ آن که ارتباط رنگی بودن بدن جانوران مورد تغذیه خود را با پی‌آمدهای با ارزش رنگی بودن بداند، وجود رنگ در بافت‌های بدن آن‌ها را ارزش تلقی می‌کرده و در مقایسه با آن‌ها که فاقد آن بودند بهای بیش‌تری به آن می‌داده است. به عنوان مثال، در مورد ماهی قزل‌آلا، رنگ عضلات ماهی‌هایی که در محیط طبیعی و با غذای طبیعی تغذیه شده باشند به دلیل به دست‌آوردن کاروتنویید‌ها و تجمع آن در ماهیچه‌ها نارنجی است، و این ویژه‌گی عامل مهمی در بازاریابی و فروش مناسب آن به حساب می‌آید. این مسأله در مورد مواد معدنی ضروری بدن نیز صادق است.

بسیاری از این مواد اگر چه به مقادیر بسیار اندک مورد نیاز بدن است، اما وجود همان مقدار جزیی موجب تضمین سلامتی، رشد و تولید مثل طبیعی و مناسب جانور خواهد شد. یکی از روش‌های متداول در جهان برای جبران این مشکل استفاده از موجودات زنده است که ارزش غذایی بالایی دارند و تمامی مواد مورد نیاز ماهی از پروتیین‌ها و امینواسیدهای ضروری گرفته تا مواد معدنی و ویتامین‌های مفید را در خود دارند و قیمت تمام شده آن نیز مناسب است. یکی از این موجودات گاماروس (CRUSTACEA,Amphipoda) است که در آب‌های طبیعی زندگی می‌کند، و به طور وسیعی در نواحی مختلف جغرافیایی ایران پراکنده است.

از این رو تصور می‌شود که تکثیر و پرورش آن موفقیت‌آمیز باشد. به همین دلیل دو طرح پژوهشی با عنوان بررسی بیولوژی و پراکنش فون گاماریدها در استان فارس و بررسی مناسب‌ترین روش برای تکثیر و پرورش گاماروس به عنوان غذای زنده در تغذیه ماهی پیشنهاد و اجرا شد. اهداف این طرح عبارت است از تعیین مناسب‌ترین شرایط زیستی، فیزیکی و شیمیایی محیط پرورش گاماروس، تعیین زمان‌های لازم برای به دست آوردن اندازه‌های متفاوت گاماروس در چرخه زندگی به منظور تغذیه مراحل مختلف بچه ماهیان، کمک به ایجاد استخرهای تکثیر و پرورش گاماروس، حرکت در جهت تولید انبوه گاماروس، افزایش بهره‌وری در تکثیر ماهی قزل‌آلا از طریق تغذیه مناسب با گاماروس و افزایش ضریب ماندگاری بچه ماهیان، افزایش میزان تولید در استخرهای پرورش ماهی، افزایش کیفیت گوشت ماهی با تغذیه مناسب با بهترین منابع پروتیینی و ویتامینی، افزایش مرغوبیت و بهبود رنگ گوشت ماهی قزل‌آلا به دلیل وجود مقادیر فراوان رنگ‌دانه‌های کاروتنوییدی، و تأثیر بر بازارپسندی و فروش بهتر محصول. بیولوژی این سخت‌پوست، نقشه پراکنش آن در استان فارس، و امکان تکثیر و پرورش آن در شرایط مصنوعی در این دو طرح تحقیقاتی بررسی شده است.

آزمون اولیه پرورش در مقیاس کوچک (ده نمونه در هر بشر 1000 سی‌سی) انجام گرفت. سپس در مرحله دوم در مقیاس اکواریومی (400 نمونه در آکواریوم‌های 40 لیتری) آزمون‌های مختلف به ویژه بر روی تغذیه آنان در آکواریوم اجرا شد. ساخت حوضچه برای آزمون نهایی در فضای باز نیز در مرحله آخر صورت گرفت. نتایج این طرح نشان داد که با در نظر گرفتن شرایط اپتی‌مم زندگی این سخت‌پوست در طبیعت و شبیه‌سازی آن در حوضچه‌های مصنوعی، نگه‌داری، تولید مثل و رشد آن‌ها در این شرایط امکان‌پذیر است. از مهم‌ترین نتایج طرح‌ها می‌توان به بدست آوردن طرحی از تغییرات سالانه زیست‌گاه‌های آمفی پودها در استان، شناسایی جمعیت‌های محلی تا حد جنس و نشان دادن ابهامات تاکسونومیایی و احتمال جدایی جمعیت در تراز گونه یا زیرگونه، بررسی غذایی توجیهی گاماروس‌ها در آکواریوم، به دست‌آوردن طرح چرخه رشد و زاد‌آوری گاماروس در آزمایشگاه، برقراری یک سیستم ساده برای پرورش گاماروس با نرخ رشد طبیعی، انتخاب غذای ترجیهی گاماروس‌ها در محیط‌های آزمایشگاهی و آزمودن و به‌کاربردن آن در حوضچه، و به دست آوردن طرح چرخه رشد و زاد‌آوری و مرگ‌‌و‌میر گاماروس در حوضچه اشاره کرد. از نتایج این طرح‌ها تاکنون 4 مقاله علمی تهیه شده که در دو کنفرانس ملی و دو کنفرانس بین‌المللی پذیرفته شده است. بسیاری از نتایج نیز در حال جمع‌بندی شدن است تا به تدریج منتشر شود.