شیلات ایران

ساختار تنفس ماهی و تفاوت آن با جانداران خشکی :

محیط آب از نظر تنفس در مقایسه با بیرون آب جنبه های منفی زیادی دارد .

مهمترین آن این است که تراکم گازها خیلی کمتر از خشکی است .

مثلا اکسیژن در خشکی 22% و در آب کمتر از 1% است . همچنین میزان اکسیژن در جو مقدارش ثابت است ولی در آب شدیدا متغیر است ( در محیط آبی تحت شرایت دما ، فشار و .... است ) .

آب به دلیل غلظت آن و چسبندگی و تراکم آن 800 برابر متراکم تر از هوا است.

و محیطی نامناسب برای حرکات تنفسی است . پس بخاطر مشکلات تنفسی ، همه آبزیان از لحاظ تنفسی در محیط آب آداپته شده اند .

تفاوت تنفس درموجودات خشکی با موجودات آبی :

1- معمولا دستگاه تنفس آبزیان دارای چین خوردگی های به سمت خارج است و سطح تنفس برآمدگی به سمت بیرون دارد که باعث می شود که حجم مرده در دستگاه تنفسی آبزیان نداشته باشیم .

اما در ریه خشکی زی ها 3/1 حجم ورودی مرده است و غیر قابل استفاده می باشد زیرا چین خوردگی ها به سمت داخل بدن است .

2- تنفس در هوا یا خشکی شامل حرکت دو جانبه یعنی دم و بازدم است اما تنفس آبی شامل حرکت یک سویه آب بر روی آبشش ها می باشد .

ساختار آبشش :

در آبشش تیغه ثانویه یا لاملای ثانویه ( secondry eameua ) عمل اصلی تنفس را انجام می دهد . در داخل تیغه اولیه یک سری سرخرگ آوران و وابران وجود دارد که به داخل تیغه ثانویه انشعاب دارد .

تعداد و ارتفاع تیغه های ثانویه بر حسب نیاز ماهی و وضعیت زندگی ماهی از نظر کم تحرک و پر تحرک بودن متغیر است .

 نکته : ماهیان کم تحرک تیغه کمتر و کوتاهتری دارند .

هر ماهی به ازای هر گرم وزنش سطح تنفسی دارد . بیشترین حدود 1500 تا 3500 میلیمتر مربی به ازای هر گرم وزن بدن  مثل خانواده مکرل جزء خانواده تن ماهیان . و کمترین حدود 1 ال 2.5 cm مربع به ازای هر گرم وزن بدن مثل کفشک ماهیان .

قسمت سطح آبشش که بیشتر از گوشه ها در معرض جریان آب است پوشش تیغه های آن بیشتر است و سطح تنفسی بیشتر دارد .

نکته : به حرکت آب بر روی آبشش  ventilation  می گویند .

حرکت آب بر روی دستگاه تنفس و حرکت خون در تیغه ثانویه به نحوی است که مخالف یکدیگر هستند .

نحوه ورود آب به آبشش :

1-   حالت پمپی دهان آبششی : 

الف – پمپ فعال : سرپوش آبششی بسته است و حالت مکش ایجاد می کند . دهان باز می شود . آب وارد حفره دهان می گردد و از آنجا از روی آبشش ها عبور می کند . که به این حالت پمپ فعال می گویند . این مکانیزم در ماهیان کم تحرک دیده  می شود .

ب – پمپ غیر فعال : وقتی ماهی پر تحرک باشد و در آب سرعت زیادی داشته باشد با باز کردن دهان به صورت ثابت جریان ایجاد می شود مثل ساردین یا تن ماهیان .

2- در بعضی از ماهیان مثل هگ فیش ها آب از سوراخ بینی وترد و از سوراخ آبششی خارج می شود .

3- در دهان گردان حفرات آبششی به صورت کیسه ها یا سبدهایی هستند که باز و بسته می شوند و دهان نقش تنفسی ندارد .

حالت های استثنایی در تنفس :

در حالت لاروی که دستگاه تنفس کامل نیست تنفس پوستی است و در واقع از طریق انتشار از دیواره کیسه زرده و یا سلول تخم صورت می گیرد . و در بدن لارو جریان متقابل وجود ندارد و جریان خون از دم به سر است .

عمل تنفس تخم چون سطح کروی و لایه نازک پوششی دارد از طریق انتشار صورت میگیرد . هرچه تخم بزرگتر باشد تنفس مشکل تر می شود . بنابر این تخم ماهیان مثل کپور که در محیط کم اکسیژن هستند کوچکتر از قزل الا است .

دستگاه تنفسی

بیشتر ماهی ها گازها را بوسیله آبشش مبادله میکنند که در دوطرف حلق جای گرفته است. آبشش از ساختمان نخ مانندی بنام فیلامنت ساخته شده است.هر فیلامنت شامل یک شبکه مویرگی می باشد که سطح وسیعی را برای تبادل اکسیژن و دی اکسید کربن ایجادکرده است. ماهی بوسیله کشیدن اکسیژن غنی آب از میان دهان و پمپ آب از روی فیلامنت های آبشش گازها را مبادله می کند. خون مویرگها در جهت مخالف آب حرکت می کنند که جریان مخالف موجب تبادل می شود. سپس آنها آب کم اکسیژن را از دو طرف حلق با فشار خارج می کنند. یک تعدادی از ماهی ها مثل کوسه و مارماهی چندین شکاف آبششی دارند.بیشتر ماهیها یک شکاف آبششی در دوطرف بدن دارند.این شکاف در زیر یک پوشش استخوانی محافظ بنام اپرکول پنهان شده است. برخی از ماهی ها ، مانند ماهی شش دار سازگاری آشکاری همانند لابیرنت ایجاد میکنند که به آنها اجازه میدهد در محیط کم اکسیژن یا در محلی کم آب بطوردائم قادر به زندگی  باشند.

این گونه ماهی ها اندامهای خاصی را دارند که همانند ریه عمل می کند. نای هوای دارای اکسیژن رااز راه دهان بدست می آورد. یک تعدادی از ماهی ها ی شش دار به قدری وابسته به دریافت اکسیژند که اگر نتوانند به سطح آب برسند خفه خواهند شد.