تأ ثیر فاضلاب وپس ابهای صنعتی كارخانجات بر آبزیان تأ ثیر فاضلاب وپس ابهای صنعتی كارخانجات بر آبزیان


مقدمه :

افزایش روز افزون جمعیت و تو سعه بیش از حد اسكان انسان ها درحاشیه رودخانه ها وسوا حل ابها و منابع آبی منجر به افزایش ایجاد مراكز صنعتی و كارخانجات شده است . كه اینها به نوبه خود ، ضا یعا ت و فضو لات آ لوده كننده به آ بها را افزایش می دهند . بطور ی كه این عوامل آ لوده كننده میتو انند تغیرات غیر قابل قبول وپیش بینی نشده ای را بر روی محیط ومنا بع آ بی ایجاد نما یند. و روند طبیعی زندگی آبزیان را تغیر دهند.
تك تك آلوده كنندها ی صنعتی در آ بها ، به تنها ی آنقد ر مشكل ساز نمی باشند. بلكه عوامل گونا گون ،شامل:

روش عمل ، مقدار رقیق شدن در طول مسیر و..... دست به دست هم داده تا اینكه مشكلات فراوان را در آبها ایجاد می كنند.
بطور مثال: تركیبات سیانور در محیطهای آبی سّمی هستند . ولی وقتی درمجاور كادمیم و روی ، قرار میگیرند . سمّی شدن آنها صدها بار تشدید وكشنده تر می شوند.

هدف :
شناسای برخی ازمنابع ضایعات وپس آبهای صنعتی كارخانجات ومراكز صنعتی كه آ لوده كننده محیط زیست و اكوسیستمهای آبی می باشند و در نهایت منجر به بروز مشكلات فراوان برای آبزیان و انسانها می شوند .

بحث :
بطور كلی ضایعات وپس آبهای صنعتی كارخانجات به صورت: مواد آلی گیاهی وجانوری ( اجسادوبقایای آنها ) _مواد آلی شیمیای( شامل: سموم گیاهی ، پاك كننده ها وهیدروكربنها) _ عناصروتركیبات معدنی _رسوبات _ مواد رادیواكتیو _حرارت _فلزات سنگین وغیره ...می باشند .
اثرات ایجاد شده ناشی از فاضلابهای صنعتی در منابع آبی شور وشیرین تا حدودی یكسان است كه برخی از انها بطور خلا صه به قرار زیر می باشد .
فاضلا بهای صنعتی كا رخانجا ت شستشوی الیاف و پس ما نده های كارخانجات شیمیای كه منشأ الی دارند . به شدت آبها را قلیای كرده ، بی.ا. دی. آب را افزایش می دهند .
كارخانجات گوشت ،لبنیات ،نی شكر، به همراه تقطیر وكنسرو كردن آنها در آ بها به علّت تجزیه باكتریها ، بی.ا.دی. را افزایش واكسژن محلول را كاهش میدهند .
فاضلاب كارخانجات تولید كاغذ كه محتوی تكه های چوپ –پنتا كلروفنل –پنتا كلروفنات سدیم-متیل مركاپتان وسولفات ها ، هستند به شدت خورنده بوده وسمّ مهلكی برای ما هیان ایجاد میكنند . همچنین باكتریهای تولید كننده گاز با استفاده از سولفاتهای حاصله از تولید كاغذ ، محیط آب را آلوده وكم اكسیژن می كنند .
دسته های ماهی وقتی در چنین آب وشرایطی قرار می گیرند ،یا كوچ كرده ویا به كلی نابود می شوند.
نیروگاههای اتمیو هسته ای با ایجاد ضایعات مواد رادیو اكتیوی در كمترین زمان بالا ترین مقدار آلودگی وتغیرات را در آب وماهی ها ایجاد میكنند . این تركیبات با تغیرات ژنتیكی ما هیان منجر به
مشكلات فراوان می شوند.

فاضلاب كار خانجات متالوژی مثل :
كار خانه های ذوب آهن كه از آب برای سا ختن ذغال كك استفاده می كنند ، بسیار اسیدی بوده ومواد سمّی فراوانی مانند : فنل ، سیا نوژن ، سرباره ، كك و جامدات بسیار ریز محلول در خود را وارد منا بع آبی كرده ،باعث تغیرات و مرگ ومیر ماهیان می شوند .
بطور كلی كلّیه فاضلاب های صنعتی كارخانجات كه از طرق فراوان وارد محیطهای آبی می شوند،
در مرحله اول منجر به تغیرات ،در پارا مترهای فیزیكوشیمیا ی آب شده سبب بروز مشكلات عدیدهایمی شوند .



گونه های مختلف آبزیان وماهی ها ،دامنه های محدودی از این تغیرات را می توا نند تحمّل نما یند.
همچنین برای رشد وحفظ سلامتی خود به حد معینی از پارامتر هاِی مانند : پی.اچ - درجه حرارت- اكسیژن – سختی - و..... نیاز دارند .
از بین این عوامل محیطی ، درجه حرارت اب و دامنه تغیرا ت آن مهمترین نقش را در زندگی آبزیا ن داراست . بدلیل آنكه تمام فعالیت های فیز یولوژیكی ماهیان ، اعم از تغذ یه ،رشد، تكثیر ومقاومت در برابر بیماریها متأثر از آن است. بنا بر این درجه حرارت آب از لحاظ كمّی وكیفی ، بایستی در دامنه مطلوب ومورد نیاز آبزیان باشد.
اكثر كارخانجات مانند: كارخانه های تولید انرژی الكتریكی ، از آب برای سرد كردن تأ سیسات خود
استفاده می كنند ،كه فاضلاب این نوع كارخانجات دارای آبهای با درجه حرارت بالا هستند. كه افزایش درجه حرارت خود نوعی آلودگی به حساب میآید . زیرا این گونه فاضلابهای گرم وقتی
وارد منا بع آبی میشوند ،باعث گرم شدن آبهای مسیر و خود آن منبع آبی میشوند.
َاین گرما باعث كاهش وزن مخصوص و ویسكوزیته آب میگردد، در نتیجه ظرفییت حمل اكسیژنی آن كاهش می یابد . یعنی آب زودتر به حالت اشباع رسیده و اكسیژن كمتری را برای رسیدن به حد اشباع قبول میكند . همچنین نسبت رسوب شدن در این گونه آبها به شدّت افزایش می یابد ، تبخیر نیز سریع شده ،شوری افزایش پیدا می كند. در این شرایط اكثر ماهیها وآبزیان در برابر این تغیرات اگر هم جزیء باشد ، واكنش نشان میدهند. به عبارت دیگر اگر این تغیرات كم ولی دایمی باشد ، می تواند فون وفلور منطقه را تغیر دهد .
با توجّه به این كه اكثر آبزیان در منابع آبی با یك درجه حرارت معین ومخصوص به خودشان رشد و تولید مثل میكنند، در اثر این تغیرات ، ماهیها یا جلوتر از حد معمول تخم ریزی میكنند ، یا اینكه هرگز تخم ریزی نخواهند كرد .
از طرف دیگر لاروهای كه زودتر بدنیا آمدند ،غذا بدست نیاورده ازبین خواهند رفف بنابراین دراین شرا یط تعادل زندگی آبزیان به هم خورده و پوشش آب توسط اجتماعات آبزی به كلی دگرگون میشود. برخی آبزیان مانند ماهیان سردآبیهم خیلی سریع تر به مرحله مرگ ومیر
می رسند.
بنابراین اكثر پس آبهای كارخانجات باعث می شوند كه اجتماعات آبزی تغیر كرده ومواد غذای آب تغیركند اكثر آنها باعث می شوند كه اجتماعات آبزی تغیر نمایند ومواد غذای آب تغیر كند.
گاهی اوقات این تغیرات در دریا ودریاچه ها فراتر می شوند. یعنی باعث تغیرات ساختمانی آب آنها می گردند .
بطوری كه در این گونه آبها با شدّت گرفتن رسوب گذاری آلگها، مواد آلی ومعدنی رسوب پیدا می كنند كه تجزیه كامل آنها در كف باعث مسطح تر شدن بستر آنها می شوند .در اثر این فرایند رسوب گذاری لاروها وتخم آبزیان نابود می گردند . همچنین در بعضی از نقاط ارتفاع آب كاهش یافته وماهیان دیگر قادر نخواهند بود كه در آنجا به زیست خود ادامه دهند.
رویش گیاهان باتلاقی افزایش پیدا میكند و بتدریج كل دریاچه به زمین باتلاقی مبدل میشود. بنا براین اگر از این تغیرات جلو گیر نشود .یعنی رسوبات از كف خارج نشوند ،محیط آبی به مرداب باتلاقی مبدل خواهد شد. فلزات وتأثیر آلودگی آنها اثرات آلودگی بعضی ازفلزات ( ناشی از حمل آنها درپس آبها ی صنعتی ) مانند : مس ،سرب وجیوه شناخته شده است. ولی اثرات بعضی از فلزات دیگر مانند: كرم ، كادمیم ، كبالت ،نیكل ، كاملا مشحص نمی باشد . بنابراین وجود برخی از این مواد در گوشت ماهیها ،صدفها وغیره بعد از مصرف آن توسط انسان ،ایجاد ناراحتیهای بسیار شدیدی می كند كه بایستی از ورود این گونه آبهای صنعتی آلوده به محیطزیست آبزیان جلوگیری شود .
ماهی ها این فلزات را یا از طریق برانشی ها جذب كرده ویا از طریق تغذیه كردن وارد بدن خود میكنند.
برخی از این مواد مانند متیل جیوه دربدن ماهیها بعد از تجمع ذخیره می شوند . مثلا نوع ماهی پیكرل حدود پنج جزء در میلیون (۵ppm ) جیوه وتركیبات آن را در خود جمع و ذخیره می كند . مصرف این نوع ماهیان توسط انسان ، به مرور زمان سبب كوری ، كرولالی و در آخر مرگ می شود .
تركیبات سرب در آب از طریق زئو پلانكتون ها جذب وسپس وارد زنجیرهء غذای آبزیان میشوند كه به نوبهء خود سمّی وبرای ماهیها ایجاد مشكل می نماید ودر انسان سیستم عصبی را مختل و عضلات را شل می كند .مس وتركیبات آن در ماهیها وصدفها ، باعث سبز یا آبی شدن آنها می شوند . مقدار یك میكروگرم این تركیبات برای آبزیان كشنده است ودر نهایت در انسان باعث بروز مشكلات فراوان می گردند.




نتیجه گیری
باتوجه به مطالب گفته شده در مورد آثار مخرّب پس آبهای صنعتی ،كه اكثر آنها آلودگی حرارتی ایجاد می كنند . بایستی قبل از ورود انها به اكو سیستمها ی مختلف آبی وایجاد هر گونه تغیرات ، از طریق متدهای گو ناگون تصفیهء آب ( مهمترین آنها تصفیه های بیو لوژیكی ) پاكسازی اولیه گردند .


قدمعلی بهرامی
كارشناس آزمایشگاه
اداره كل شیلات گلستان
منابع :
۱- تكنو لوژی آبهای تأ لیف: جان. آ. بلا ك
ترجمه: دكتر محمد رضا بنا زاده ماهانی
دكتر علی اكبر سمنار شاد
۲- مدیریت تغذیه ( در پرورش متراكم آبزیان) تألیف: استفن . گدارد
ترجمه: دكتر مرتضی علیزاده
مهندس شهرام دادگر
۳- فیزیولوژی ماهی تألیف: گری. آ . ودمیر
(پرورش متراكم)
ترجمه: دكترمهرداد عبد الله مشائی
۴- هیدرو شیمی تألیف:
دكترعباس اسماعیلی
ساری (بنیان آبزی پروری)
پایگاه اطلاع رسانی شیلات ایران